Οι απόγονοι των Θεσσαλονικιών Ελλήνων Εβραίων επιστρέφουν στα πατρώα εδάφη τους .

Oι απόγονοι Ελληνοεβραίων επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη

Της Γιωτας Mυρτσιωτη

Τέλη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ενας Γάλλος αξιωματικός επιστρέφοντας στην πατρίδα του πήρε μαζί του μια Εβραία από τη Θεσσαλονίκη. Ο έντονος αντισημιτισμός της περιόδου εκείνης στη Γαλλία και το βαρύ κλίμα για τους Εβραίους ανάγκασε τον αξιωματικό να κρατήσει μυστική την εβραϊκή ταυτότητα της συζύγου του (όπως είχε κάνει ο παππούς του Νικολά Σαρκοζί, Μπενίτο Μαλάχ), εμφανίζοντάς την ως χριστιανή Ελληνίδα. Τα χρόνια πέρασαν, αλλά εκείνη κρατούσε επτασφράγιστο το μυστικό, ακόμη και από τα παιδιά της. Το αποκάλυψε ωστόσο πρόσφατα σε προχωρημένα γηρατειά και πέρυσι, μια από τις εγγονές της, που ζει στην Αμερική, ταξίδεψε ώς τη Θεσσαλονίκη για να αναζητήσει τις ρίζες της γιαγιάς της. Απευθύνθηκε στο Εβραϊκό Μουσείο και από τα διασωθέντα αρχεία του συγκέντρωσε στοιχεία για το γενεαλογικό της δέντρο και γνώρισε τη γενέθλια πόλη της γιαγιάς της.
Η απόγονος Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη δεν είναι η μοναδική που αναζητεί τις ρίζες της στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Αυξάνονται σταδιακά οι επισκέπτες του στο μέγαρο της οδού Αγίου Μηνά 13 - ένα από τα κτίρια εβραϊκής ιδιοκτησίας που σώθηκαν από την πυρκαγιά του 1917, στέγασε την εβραϊκή εφημεριδα L’ Independent και από το 2001 τις μαρτυρίες και μνήμες του εβραϊκού πληθυσμού.
Τέσσερις αιώνες
Πάνω από 4.000 επισκέπτες πέρασαν το κατώφλι του Μουσείου το 2008, ενώ πέρυσι 4.800 άτομα περιηγήθηκαν τις αίθουσές του. Μαθητές σχολείων είναι πολλοί από αυτούς, αλλά και ερευνητές από πανεπιστήμια της Ευρώπης και του εξωτερικού, που ανατρέχουν στα αρχεία του και στην πλούσια βιβλιοθήκη του, σε κείμενα που έχουν τυπωθεί στη Θεσσαλονίκη από τον 16ο ώς τον 20ό αιώνα και καλύπτουν πτυχές της εβραϊκής ζωής, θρησκευτικής και κοσμικής, εξηγεί η υπεύθυνη του Μουσείου κ. Ερικα Περαχιά Ζεμούρ.
Οι περισσότεροι ωστόσο από τους επισκέπτες είναι δεύτερης και τρίτης γενιάς Εβραίοι ελληνικής καταγωγής, που ζουν σε άλλες χώρες (κυρίως Ισραήλ, ΗΠΑ, Κωνσταντινούπολη, Βραζιλία) και ταξιδεύουν αποκλειστικά στη Θεσσαλονίκη για να γνωρίσουν την πόλη των προγόνων τους. Ειδικά το περασμένο καλοκαίρι, λόγω της απευθείας πτήσης Τελ Αβίβ - Θεσσαλονίκη, ένα γκρουπ από το Ισραήλ κατέφθανε στην πόλη κάθε εβδομάδα.
Το μουσείο είναι ο πρώτος τους σταθμός. Από εκεί ξεκινούν το νήμα για να ξετυλίξουν το κουβάρι του παρελθόντος. Μελετούν την ιστορική διαδρομή των Εβραίων, την καθημερινή, κοινωνική και θρησκευτική τους ζωή στη Θεσσαλονίκη από τον 3ο αιώνα μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στέκονται ώρες πάνω από καθε φωτογραφία με την ελπίδα να αναγνωρίσουν δικά τους πρόσωπα και αναζητούν τα ονόματα στις δηλώσεις περιουσιών που είχαν υποβάλει οι Εβραίοι πριν αναχωρήσουν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Δεν διασώθηκαν όλες οι δηλώσεις, αλλά ο κατάλογος (ηλεκτρονικός πλέον) περιλαμβάνει περίπου 4.000 ονόματα από τους 46.091 Εβραίους που ζούσαν στη Θεσσαλονίκη πριν από το ολοκαύτωμα.
«Ορισμένοι είναι τυχεροί, βρίσκουν το όνομα που αναζητούν και αναχωρούν από το μουσείο συγκινημένοι, παίρνοντας μαζί τους αντίτυπο της δήλωσης. Αλλοι ψάχνουν περισσότερο, στο ληξιαρχείο του δήμου και σε άλλα αρχεία της πόλης. Επισκέπτονται τα σπίτια ή τα καταστήματα που αναφέρονται στα περιουσιακά στοιχεία των δηλώσεων και περιηγούνται τα κτίρια Εβραίων (Βίλα Αλλατίνι - Νομαρχία, Βίλα Φερνάντες ή Κάζα Μπιάνκα, Βίλλα Μορδόχ - Δημοτική Πινακοθήκη, Βίλα Ιακώβ Μοδιάνο, Αγορά Μοδιάνο κ. ά.), τις συναγωγές, το μνημείο θυμάτων για να πάρουν μια γεύση από την πόλη όπου έζησαν οι άνθρωποί τους», αναφέρει η κ. Λούσι Ναχμία που εργάζεται στο Μουσείο.
Πάνω στα ερείπια
Το κινητρό τους είναι καθαρά συναισθηματικό, ανθρώπινο. Ακόμη και εκείνοι που δεν έχουν σχέση με τη Θεσσαλονίκη ευαισθητοποιούνται όταν δουν ένα όνομα ή μια φωτογραφία στα οποία ενδεχομένως ταυτίζουν πρόσωπα που έχουν σχέση με μακρινούς συγγενείς και φίλους. Μέσα στη φωτογραφία ενός μαζικού γάμου αναγνώρισε τους γονείς της μια επισκέπτρια από το Ισραήλ, το περασμένο καλοκαίρι. Την ίδια φωτογραφία έχει κι εκείνη στο σαλόνι της, αλλά η συγκίνησή της όταν την αντίκρισε στο Μουσείο ήταν απερίγραπτη. Οι γονείς της ήταν ένα από τα 17 ζευγάρια που παντρεύτηκαν στις 7 Απριλίου του 1946 στο παραδοσιακό κτίριο της φιλανθρωπικής οργάνωσης «Ματανόθ Λαεβιονίμ», σε μια συμβολική τελετή χαράς και αισιοδοξίας κατά τη συλλογική προσπάθεια των ελάχιστων Εβραίων (1950) που επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη, να οικοδομήσουν μια καινούργια ζωή πάνω στα ερείπια που προκάλεσε το ολοκαύτωμα. Τη ζωή αυτή συνεχίζουν σήμερα περίπου1.000 μέλη της εβραϊκής κοινότητας, διαφυλάσσοντας και προβάλλοντας ένα απο τα σημαντικότερα κομμάτια της ιστορίας της Θεσσαλονίκης.
Τη μνήμη των Ελλήνων Εβραίων θυμάτων και των ομήρων που επέζησαν και επέστρεψαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης τιμούν με εκδηλώσεις οι νομαρχίες και οι ισραηλιτικές κοινότητες Θεσσαλονίκης (Κυριακή, 11 π. μ., Μνημείο Ολοκαυτώματος) και Αθηνών (Τετάρτη 27 Ιανουαρίου, Ιερά Συναγωγή, 7 μ. μ.).