Τετρακόσια και πλέον χρόνια σκλαβιάς από την αποφράδα εκείνη ημέρα της 29ης Μαΐου 1453, όταν η Βασιλεύουσα, η Πόλις των Πόλεων, η Κωνσταντινούπολη έπεφτε στα χέρια των Τούρκων, διακόπτοντας την πορεία της μοναδικής στην παγκόσμια ιστορία υπερχιλιόχρονης αυτοκρατορίας.
Μιας σκλαβιάς που όμοιά της δεν υπήρξε στην ιστορία των Εθνών.
Μέσα στα σκοτάδια της, όμως, παρέμενε άσβεστος ο πόθος για τη λευτεριά στη ψυχή του Έλληνα, που με την πίστη στο Θεό και στην Πατρίδα, υπέμεινε την αγριότητα του δυνάστη.
Δεν σκύβει το κεφάλι. Εξεγείρεται, επαναστατεί. Σχεδόν κάθε δεκαετία έχουμε και επανά-σταση.
Η Μακεδονία, όπως και κάθε Ελληνική γωνιά, και οι Μακεδόνες δίνουν πάντα δυναμικό παρόν.
Επακόλουθο σε κάθε εξέγερση τα δεινοπαθήματα των Ελλήνων .
Η Εκκλησία Μάννα και Τροφός του Γένους, γαλουχεί, παρηγορεί, εμψυχώνει, εμπνέει και στηρίζει.
Η επανάσταση του 1821, σπορά του Ρήγα Φεραίου και καρπός της συστηματικής προε-τοιμασίας και οργάνωσης του αγώνα από την Φιλική Εταιρεία, υπήρξε το ορόσημο για την ανάσταση του Γένους.
Πετυχαίνεται ο γενικός ξεσηκωμός απ’ άκρη σε άκρη της Ελλάδας. Το μεγαλείο της Ελλη-νικής ψυχής στη ζωντανότερη έκφρασή του.
Η Μακεδονία δεν μπορούσε να απουσιάσει από το πανεθνικό παραλήρημα
Παρά του ότι είναι φορτωμένη από τουρκικά στρατεύματα μπαίνει στον αγώνα με προε-ξάρχουσα τη Χαλκιδική.
«Η Μακεδονία αποτελούσε νευραλγικό στρατηγικό χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γιατί γεφύρωνε την Ανατολή με τη Δύση, τον Βορρά με τις ζεστές θάλασσες, και ήταν όρος υπάρξεως για την κυριαρχία του Σουλτάνου. Απόδειξη, όταν η Μακεδονία απελευθερώθηκε, η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαλύθηκε».(Ι. Μέρτζος)
Ποιά η διαφορά της Επανάστασης του 21 από τις μέχρι τότε εξεγέρσεις;
Υπήρξε γενικός ξεσηκωμός από την Πελοπόννησο μέχρι τις παραδουνάβιες χώρες.
Όπως ο Παπαφλέσσας έφτασε στην Πελοπόννησο απεσταλμένος του Αλέξανδρου Υψη-λάντη, έτσι και ο Εμμανουήλ Παππάς ήλθε με αποστολή στη Χαλκιδική και αποβιβάστηκε στο Άγιον Όρος στις 23 Μαρτίου 1821, με σκοπό να ξεκινήσει η Επανάσταση από τη Χαλκιδική, να επεκταθεί σε όλη τη Μακεδονία και προς Βορράν, ώστε να συναντηθεί με τον στρατό του Υψηλάντη ο οποίος, όπως ήταν φυσικό, θα προχωρούσε προς Νότο, εφόσον θα είχε νικηφόρο πορεία.
Είναι γνωστά τα γεγονότα, η έναρξη, η εξέλιξη και η κατάληξη της Επανάστασης της Χαλ-κιδικής.
Όταν λέμε Χαλκιδική, σήμερα, η σκέψη μας πάει, στις τρεις χερσονήσους τα λεγόμενα πόδια της, Κασσάνδρα, Σιθωνία, Άγιον Όρος, και τους ορεινούς όγκους του Χολομώντα του Στρατωνικού Όρους (Στρεμεπενίκος – πάνω από τη Στρατονίκη) και τη Νότια πλευρά του Σουγλιάνη, (στη Βαρβάρα).
Η Χαλκιδική Χερσόνησος όμως, όπως πράγματι είναι και νοούνταν πάντα και επί Βυζα-ντίου και επί τουρκοκρατίας, ορίζεται Νότια από τη θάλασσα του Αιγαίου, Ανατολικά από τον Στρυμωνικό, Δυτικά τον Θερμαϊκό κόλπο, και Βόρεια τη νοητή γραμμή που ενώνει τους κόλπους αυτούς και που περνάει από τις Λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά.
Αυτό φαίνεται και από τα όρια των δύο Μητροπόλεων που φθάνουν της Κασσανδρείας μέχρι τη Νέα Μηχανιώνα και τη Θέρμη, και της Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου μέχρι την Περιστερά, Πετροκέρασα, Αρδαμέρι και Σταυρό.
Όταν λοιπόν η επανάσταση στη Μολδοβλαχία άναψε τον πολεμικό πυρετό στην Πελο-πόννησο, ο πυρετός αυτός κατέλαβε και τη Χαλκιδική ολόκληρη, δηλ. και την περιοχή βορείως του Χολομώντα τα Ζερβοχώρια και ασφαλώς τα χωριά στις λίμνες, με προεξάρχουσα την Παζαρούδα τη σημερινή Απολλωνία.
Η Παζαρούδα ήταν έδρα του ομώνυμου Δήμου, της Υποδιοίκησης Κασσάνδρας, η οποία (Υποδ/ση) είχε έδρα τον Πολύγυρο και που ανήκε στην ευρύτερη Διοίκηση (Βιλαέτι) της Θεσσαλονίκης.
Το Άγιον Όρος αποτελούσε ξεχωριστή Υποδιοίκηση.
Όταν στις 16 προς 17 Μαΐου 1821 ξεσηκώθηκε ο Πολύγυρος την ίδια μέρα ξεσηκώθηκαν και οι Έλληνες της Παζαρούδας κατά των Τούρκων και τους κατεδίωξαν.
Ο Χουσεΐν Πασάς της Θεσσαλονίκης απουσίαζε σε εκστρατεία κατά του Αλή πασά του Τεπελενλή και τον αναπλήρωνε ο Σερίφ Σεντίκ Γουσούφ Μπέης, ο οποίος περιγράφεται με τα μελανότερα χρώματα, στα διάφορα κείμενα.
Άνθρωπο «σκληρό και αιμοβόρο» τον χαρακτηρίζει ο Σπυρίδων Τρικούπης στο έργο του «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» επισημαίνοντας ότι ο Γιουσούφ Μπέης «σούβλισε τους ομήρους».
«Βάναυσο, τυρρανικό και χριστιανομάχο» τον αποκαλεί και ο ομοεθνής του μολλάς (ανώ-τερος δικαστής) Χαϊρουλλάχ Ίμπιν Σενασή Μεχμέτ Αγάς, σε επιστολή του προς τον Σουλτά-νο. (Αβραάμ Παπάζογλου -Η Θεσσαλονίκη το Μάϊο του 1821)
Ο Γιουσούφ Μπέης, που θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με ανθρωπόμορφο θηρίο, όπως αναφέρει ο Ι. Βασδραβέλης: «αφού, κατά τα προεκτεθέντα κατέπνιξεν πάσαν απόπειραν εξεγέρσεως εν Θεσσαλονίκη, εξεστράτευσε δια της κοιλάδος του Λαγκαδά κατά της Βορείου Χαλκιδικής, ίνα τιμωρήσει τους επαναστάτας. Αφιχθείς εις την κωμόπολιν Παζαρούδαν, συνέλαβε και έπνιξε εις την παρακειμένην λίμνην Βόλβην (Μπεσίκια όπως λέγονταν τότε) τους περισσοτέρους κατοίκους της…» (Ι. Βασδραβέλη ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΤΟΥ 1821, εκδ. 3η Ε.Μ.Σ. 1967, σελ.130).
Αναζήτησα στη βιβλιογραφία που έχω στη διάθεσή μου, καθώς και στο διαδίκτυο (ιντερ-νέτ) περισσότερα στοιχεία, κάποια περιγραφή των γεγονότων. Δεν μπόρεσα να βρώ κάτι περισσότερο από το παραπάνω κείμενο των 18 λέξεων:
«Αφιχθείς εις την κωμόπολιν Παζαρούδαν, συνέλαβε και έπνιξε εις την παρακειμέ-νην λίμνην Βόλβην (Μπεσίκια) τους περισσοτέρους κατοίκους της».
Δεν παραξενεύτηκα, καθώς:
Όταν στην 4τομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του Σπ. Τρικούπη εξιστορούνται στους δυο πρώτους τόμους τα γεγονότα του έτους 1821 σε 300 σελίδες και από αυτές αφιερώνονται για την επανάσταση της Χαλκιδικής λιγότερες από δυο, επόμενο είναι να ψάχνουμε με το λυχνάρι του Διογένη να βρούμε στοιχεία για την εκατόμβη της Παζαρούδας.
Σε ομιλία του ο πρόεδρος του Πανχαλκιδικού Συλλόγου κ. Μιχαήλ Καρτσιώτης ανέφερε ότι ο αείμνηστος Παναγιώτης Κανελλόπουλος είχε πει, όταν το 1957 επισκέφθηκε τον Πολύγυρο:
«Οι Έλληνες του βορρά γνωρίζουν την ιστορία του νότου, ενώ οι Έλληνες του νότου αγνοούν την ιστορία του βορρά».
Πέρασαν 55 χρόνια από τότε και μπορούμε να πούμε πως δεν μείναμε οι Χαλκιδικιώτες με σταυρωμένα τα χέρια, αν και υπολείπονται να γίνουν πολλά.
Μνημεία ανεγέρθηκαν με τη φροντίδα των Χαλκιδικιωτών, άπου γης, για να τιμήσουν τούς Ήρωες και Εθνομάρτυρες, αλλά και για να παραμένει άσβεστη η μνήμη των ένδοξων σελίδων της Ιστορίας μας στις επερχόμενες γενιές.
Στις 19 Μαΐου εφέτος γιορτάστηκε στον Πολύγυρο, όπως κάθε χρόνο, η επέτειος της Επανάστασης της Χαλκιδικής του 1821 και για την Κυριακή 19 Ιουνίου 2013 έχουν προ-γραμματιστεί οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης στούς πεσόντες στη μάχη των Βασιλικών, τον Καπετάν Χάψα και τούς συμπολεμιστές του, στη μνήμη των οποίων ανεγέρθηκε περικαλλές μνημείο στη σκιά της Ιεράς Μονής της Αγίας Αναστασίας με την μέριμνα του Παγχαλκιδικοῦ Συλλόγου «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ».
Με παλλαϊκή συμμετοχή εορτάζεται τον Νοέμβριο κάθε χρόνο το ολοκαύτωμα της Κασ-σάνδρας, στην Ποτίδαια, ενώ οι εκδηλώσεις στην Ιερισσό – στο Μαύρο Αλώνι, την Τρίτη ημέρα του Πάσχα προσελκύουν πλήθος επισκεπτών.
Με τη μέριμνα του Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Χαλκιδικής ανεγέρθηκε στη Συκιά Μνημείο «του Καπετάν Χάψα με τα παλικάρια του τα Συκιωτάκια», κατασκευάσθηκε στη Ποτίδαια προτομή του Εμμανουήλ Παππά και ήδη άλλη προτομή του, στολίζει τον Πολύγυρο.
Γη Ηρώων, γη Μαρτύρων. Κάθε γωνιά της Ελλάδας κρύβει και μια ιστορία ηρωισμού και θυσίας.
Μια μεγάλη θυσία κρύβεται και στη γωνιά της Απολλωνίας.
Πάνω από τριακόσιοι (ως ακριβής φέρεται ο αριθμός 324) Έλληνες Χριστιανοί της Πα-ζαρούδας επέλεξαν το στεφάνι του μαρτυρίου.
ΝΑΙ! ΕΠΕΛΕΞΑΝ. Γιατί κοινός τόπος είναι πως επί τουρκοκρατίας ο Έλληνας με μια λέξη, ούτε λέξη, με νεύμα να έδειχνε πρόθεση να αλλαξοπιστήσει, όχι μόνο γλύτωνε τη ζωή του, αλλά φορτώνονταν με δώρα, αξιώματα και πλούτη.
Δεν άγιασαν όμως τα χώματα της Απολλωνίας μόνον οι πνιγέντες στη λίμνη.
Έμελλε να πάθει και άλλα πολλά η περιοχή αυτή και όχι μόνον.
Όταν ο Μπαϊράμ πασάς έφτασε στα μέσα Ιουνίου στα στενά της Ρεντίνας τα οποία είχαν καταληφθεί από τους επαναστάτες μέχρι το Εγρή Μπουζάκ, σημερινή Νέα Απολλωνία, πυρπόλησε όλα τα χωριά και κατάσφαξε τους κατοίκους, όσους είχαν γλυτώσει από τον πνιγμό, ή δεν πρόλαβαν να κρυφτούν στα δάση του Χολομώντα.
Ο ίδιος ο Μπαϊράμ πασάς σε επιστολή του, μια επιστολή μνημείο θηριωδίας και βαρβα-ρότητας, προς τον Σουλτάνο, ομολογεί κομπάζοντας:
«. . .Εκκαθαρίζων από των τοιούτων ακαθάρτων στοιχείων και βδελυρών ερπετών …. επέδραμον μετά του γενναίου στρατού μου κατά των περιοχών Καλαμαριάς, Παζαρούδας, Σιδηρόπορτας (Ιερισσού), Πολυγύρου (και) Κασσάνδρας, ένθα καταπο-λεμήσας τους απίστους τούτους, εξόντωσα και απήλειψα από προσώπου γης 42 πόλεις και χωρία αυτών…, αυτούς μεν τους ιδίους διεπέρασα εν στόματι ρομφαίας, τας γυναίκας και τα τέκνα των εξηνδραπόδισα, τα υπάρχοντα των τα διένειμα μεταξύ των πιστών νικητών, τας εστίας δε αυτων παρέδωκα εις το πύρ και την τέφραν, ώστε φωνή αλέκτορος να μην ακούηται πλέον εις αυτάς. . .» (Απ. Βακαλόπουλου Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833 εκδ 1988, σελ.567)
Δεν είμαι ούτε ειδικός ούτε Ιστορικός.
Ο Σύνδεσμος Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Χαλκιδικής, του οποίου έχω την τιμή να είμαι Πρόεδρος, δρώντας μέσα στο πλαίσια των σκοπών και των δραστηριοτήτων του, ύστερα από συζήτηση το 2011 με τον Αείμνηστο Μητροπολίτη Ιερισσού Αγίου Όρους και Αρδαμερίου κυρό Νικόδημο και τον Πρωτοσύγκελο Πανοσιολογιότατο Αρχιμανδρίτη π. Χρυσόστομο Μαϊδώνη, πήρε την πρωτοβουλία να φέρει στην επιφάνεια το ιστορικό αυτό γεγονός.
Με το 27/6-6-2011 έγγραφό, με αποδέκτες τον Δήμαρχο Βόλβης, τον Πρόεδρο της Δημο-τικής Κοινότητας Απολλωνίας, τον Σύνδεσμο Εφέδρων Αξιωματικών Θεσσαλονίκης, την Ιστορική & Λαογραφική Εταιρεία Χαλκιδικής (Ι.Λ.Ε.Χ.), τον Παγχαλκιδικό Σύλλογο «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» και κοινοποίηση στον Μακαριστό Μητροπολίτη Κυρό Νικόδημο προτείναμε, ως Σύνδεσμος, να τελεσθεί Ιερό Μνημόσυνο στις 30 Ιουνίου 2011, ήμερα εορτής των Αγίων Αποστόλων στην Απολλωνία, στο Βήμα του Αποστόλου Παύλου, υπέρ αναπαύσεως των ψυχών δια πνιγμού αναιρεθέντων και σφαγιασθέντων εθνομαρτύρων της περιοχής της Απολλωνίας, κατά την επανάσταση του 1821.
Το έγγραφο του Συνδέσμου, ακολούθησε το Α..Π. 588/23-6-2011 Μητροπολιτικό Γράμμα, προς τον Σ.Ε.Α.Ν. Χαλκιδικής, με το οποίο γνωστοποιούνταν η από μέρους της Ιεράς Μητροπόλεως καθιέρωση «της ετησίου ιεράς Μνήμης των αδελφών μας αυτών, τοποθετώ-ντας την μεταξύ των εκδηλώσεων επί τη επετείω διελεύσεως εξ Απολλωνίας του Αποστόλου των Εθνών Αγίου Παύλου».
Το Δημοτικό Συμβούλιο Δήμου Βόλβης, επίσης, σε συνεδρίασή του στις 28/6/2011 απο-φάσισε ομόφωνα την καθιέρωση επετείου.
Έτσι στις 30 Ιουνίου 2011, μετά τη Θεία Λειτουργία, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά Ιερό Μνημόσυνο και εκφωνήθηκε σχετική ομιλία από τον γράφοντα.
Στην ομιλία αυτή πέρα από τις συγχαρητήριες εκφράσεις και τις ευχαριστίες προς όλους τους συντελεστές για την επιτυχία της όλης εκδήλωσης πρότεινα και ευχήθηκα να ανεγερθεί μνημείο, όπου θα ψάλλεται επιμνημόσυνη δέηση και θα κατατίθενται στεφάνια.
Ήδη πέρυσι, το 2012, η εκδήλωση διανθίστηκε με ομιλία του Ιστοριοδίφη – Ιστορικού, Θεολόγου – Φιλολόγου κ. Δημητρίου Κύρου και κατατέθηκαν στεφάνια στο απέριττο και απλό μνημείο που εγκατέστησε η Τοπική Κοινότητα Απολλωνίας στον περίγυρο του χώρου του Βήματος του Αποστόλου Παύλου (σχετ. φωτογραφία).
Στη δύσκολη εποχή που ζούμε, την εποχή της κρίσης αξιών και αμφισβήτησης των πα-ραδεδομένων της φυλής επιβάλλεται η συνεχής αναβάπτισή μας στα ιερά νάματα της Ελληνορθόδοξης παράδοσης και Ιστορίας του Γένους μας, καθώς είναι κοινή ομολογία ότι:
«ΛΑΟΙ ΠΟΥ ΞΕΧΝΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΣ, ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ»
Ιωάννης Ν. Κέκερης
Πρόεδρος Συνδέσμου Εφ. Αξιωματικών Ν. Χαλκιδικής
Υ.Γ. Ιδιαίτερες ευχαριστίες και συγχαρητήρια οφείλονται στον Πανοσιολογιώτατο Αρχι-μανδρίτη π. Χρυσόστομο Μαϊδώνη, Πρωτοσύγκελο Ιεράς Μητροπόλεως Ιερισσού Αγίου Όρους και Αρδαμερίου, γιατί χάρις τη δική του βοήθεια, ενδιαφέρον και επιμονή, ήλθε στην δημοσιότητα μια ακόμη εκατόμβη μαρτύρων, θύματα της τουρκικής θηριωδίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Απ. Βακαλόπουλου: «Ιστορία της Μακεδονίας 1354 – 1833»
2. Ι. Βασδραβέλη: «Οι Μακεδόνες κατά την επανάστασιν του 1821»
3. Μιχ. Καρτσιωτη Ομιλια: «Η άγνωστη Ιστορία»
4. Ν. Μέρτζου Ομιλία: «Οι Μακεδόνες στον αγώνα»
5. Αβρ. Παπάζογλου: «Η Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1821»
6. Σπ. Τρικούπη: «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης»
.
(*) Από την ομιλία που εκφώνησα στο Ιερό Βήμα του Αποστόλου Παύλου, στις 30 Ιουνίου 2011, επέτειο της διέλευσής του από την Απολλωνία και που δημοσιεύτηκε στο 11Ο τεύχος (ΑΠΡΙΛΙΟΥ – ΜΑΪΟΥ – ΙΟΥΝΙΟΥ 2012) του ΠΑΓΧΑΛΙΔΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ.
